gra na klarnecie – co to jest i jak działa?
Klarnet to drewniany instrument dęty z rodziny drewnianych instrumentów o wysokiej skali dźwięków. Należy do grupy instrumentów jednostkowych, co oznacza, że każdy dźwięk wydobywany jest na osobnym kluczu. Dźwięk powstaje poprzez drganie trzcinowego stroika wprawianego w ruch strumieniem powietrza z ust grającego. Im mocniej grający dmucha, tym głośniejszy dźwięk się pojawia. Zmiana wysokości dźwięku następuje przez otwieranie i zamykanie otworów palcowych za pomocą palców. Klarnecista potrafi wydobyć z instrumentu szeroki wachlarz barw i odcieni dźwięku.
Budowa i elementy klarnecie
Klarnet składa się z następujących elementów:
- Ustnik - miejsce, gdzie grający przykłada usta
- Beczka - główna część instrumentu
- Korpus - cylindryczna rura z otworami palcowymi
- Stroik - element wprawiany w drgania
- Klapy - mechanizm otwierający dodatkowe otwory i rozszerzający skalę
- Kołnierz - mocowanie stroika
- Strój - zestaw kluczy dopasowanych do dźwięków
Te elementy tworzą całość, która pozwala klarneciście na precyzyjną kontrolę emitowanego dźwięku. Materiały, z jakich wykonany jest instrument (drewno, metal), jego konstrukcja i strojenie mają kluczowe znaczenie dla brzmienia.
Klarnet sopranowy
Klarnet sopranowy to podstawowy i najpopularniejszy typ klarnecie. Ma najwyższy zakres – sięga aż 4 oktaw, od d1 do c5. Stosowany jest zarówno w muzyce solowej, kameralnej, jak i orkiestrowej. Ze względu na swoją uniwersalność jest instrumentem obowiązkowym dla uczniów szkół muzycznych.
Klarnet sopranowy ma długość ok. 60 cm i najczęściej wykonany jest z hebanowca. Posiada 17-19 otworów palcowych, 6 otworów na stroik i mechanizm klapowy. Stroik wykonany jest z trzciny i przymocowany do ustnika za pomocą opaski (stroikowego kołnierza).
Klarnet basowy
Klarnet basowy, inaczej klarnet b, charakteryzuje się niższą skalą dźwięków w stosunku do sopranowego – od h do c2. Jego długość wynosi ok. 120 cm, co pozwala na uzyskanie ciemniejszego, głębszego brzmienia.
Często stosowany jest w orkiestrach symfonicznych jako wsparcie dla grup smyczkowych. Pojawia się też w muzyce jazzowej i rozrywkowej. Konstrukcyjnie bardzo zbliżony jest do klarnecie sopranowego, choć posiada szerszy ustnik i mocniejszy korpus.
Rodzaje i odmiany klarnecie
Oprócz dwóch podstawowych rodzajów - sopranowego i basowego - wyróżnia się także inne typy klarneci, różniące się skalą i budową:
Klarnet altowy
Klarnet altowy, zwany też klarnecie Es, ma niższą skalę od sopranowego - od h do f2. Jego długość wynosi ok. 70 cm. Często stosowany w orkiestrach dętych jako uzupełnienie partii klarnecie sopranowych.
Klarnet altowy ma ciemniejsze, bardziej zamknięte brzmienie. Jest trudniejszy w grze ze względu na węższy kanał powietrzny i grubszy stroik. Wymaga od muzyka większej siły oddechu i precyzji artykulacji.
Klarnet basowy
Kontrabasowy ma zakres od B do b1 i długość ok. 150 cm. Jest najniższym instrumentem z rodziny klarneci. Ze względu na rozmiary trzymany jest na specjalnym statywie lub podpórce.
Posiada mocne, ciemne i niskie brzmienie, które wypełnia najniższe rejestry brzmieniowe w zespołach instrumentów dętych. Stosowany w orkiestrach symfonicznych i dętych.
Podstawy gry i nauka na klarnecie
Aby nauczyć się grać na klarnecie, potrzebne jest opanowanie kilku podstawowych elementów techniki gry:
Postawa i sposób trzymania instrumentu
Prawidłowa postawa z prostym plecami i stabilnym, lecz nie napiętym trzymaniem instrumentu jest kluczowa. Klarnec trzyma się lekko przed sobą, kciuk lewej ręki podpiera dolną część instrumentu.
Prawa ręka obsługuje mechanizm klap, a palce lewej zamykają otwory na korpusie. Głowa prosta, szyja rozluźniona. Dobre trzymanie ułatwia kontrolę i artykulację.
Repertuar i literatura na klarnecie
Klarnet ma bogatą literaturę solową, kameralną i orkiestrową. Początkowo wykorzystywany głównie w muzyce wojskowej, z czasem zdobył popularność w wielu gatunkach:
Utwory klasyczne
Wirtuozowskie koncerty na klarnet sopranowy napisali m.in. Mozart, Weber, Spohr. Dużo solowej muzyki kameralnej stworzyli też Brahms, Schumann, Debussy. We współczesnych utworach orkiestrowych klarnecie powierza się często wyraziste partie solowe (np. Rapsodia in Blue Gershwina).
Muzyka rozrywkowa i jazz
Klarnet był jednym z podstawowych instrumentów ery swingu i big bandów jazzowych - grał na nim m.in. Benny Goodman. Do dziś pozostaje popularny w smooth jazzie. Wykorzystywany jest też w muzyce filmowej, pop i rockowej - można go usłyszeć m.in. u Adele, czy Punch Brothers.
Klarnecista – droga do zostanie profesjonalistą
Zawodowy klarnecista zwykle zdobywa umiejętności poprzez:
Kształcenie w szkołach muzycznych
Nauka Gry rozpoczyna się w szkole muzycznej I stopnia, kontynuowana jest w II stopniu i na studiach muzycznych. Program obejmuje grę solową i orkiestrową. Ważne jest też doskonalenie warsztatu na kursach mistrzowskich i lekcjach prywatnych u doświadczonych pedagogów.
Ćwiczenie i doskonalenie umiejętności
Kluczowa jest systematyczna, wielogodzinna praktyka, najlepiej codzienna. Ćwiczyć należy gamy, pasaże, etiudy, poznawać nowy repertuar. Doskonalenie techniki, brzmienia i interpretacji muzycznej jest procesem całożyciowym. Tylko rzetelne ćwiczenie pozwala rozwinąć pełnię możliwości instrumentu.
Podsumowanie
Klarnet ma niezwykle bogaty potencjał wyrazowy i dynamiczny. W rękach wprawnego instrumentalisty jego brzmienie bywa zarówno delikatne, śpiewne jak i przejmująco dramatyczne. Historia tego instrumentu pokazuje, że z powodzeniem sprawdza się w różnych stylach muzycznych - od klasyki po jazz czy rocka.
Mimo skomplikowanej techniki gry i konieczności lat ćwiczeń, pasjonaci tego instrumentu doceniają jego wyjątkowe walory. Umiejętność wydobywania z klarnecie szerokiej palety barw dźwiękowych sprawia muzykom wiele satysfakcji i radości.
