Tuba to jeden z największych i najniżej brzmiących instrumentów z rodziny instrumentów dętych blaszanych. Jej historia sięga początków XIX wieku, kiedy to zaczęła wypierać większe rozmiarowo ofiklejdy. Dziś tuba występuje w kilku odmianach, od małej tubki po potężną tubę kontrabasową. Każda z nich różni się zakresem dźwięków, budową i techniką gry. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej historii, rodzajom i budowie tuby - tego charakterystycznego instrumentu obecnego w orkiestrach i zespołach dętych.
Kluczowe wnioski:- Tuba ma długą historię sięgającą XIX wieku i stopniowo wypierała ofiklejdy.
- Wyróżniamy kilka rodzajów tub różniących się wielkością i skalą.
- Elementy budowy tuby to m.in. wąż, puzon, zsuwki i ustnik.
- Tuba wydaje niskie dźwięki i pełni ważną rolę w orkiestrach.
- Gra na tubie wymaga opanowania oddechu i właściwej techniki.
Historia powstania tuby
Tuba to instrument dęty blaszany o najniższym brzmieniu, który odgrywa istotną rolę w orkiestrach i zespołach dętych. Jej historia sięga początków XIX wieku, kiedy zaczęła stopniowo wypierać większe rozmiarami ofiklejdy.
Ofiklejdy, z których wyewoluowała tuba, pojawiły się w XVII wieku i charakteryzowały się szeroką, zwężającą się menzurą oraz wąskim stroikiem. Dźwięki wydobywane z ofiklejdy były głośne, ale mało precyzyjne i trudne do opanowania przez muzyków. Dodatkowo duże rozmiary instrumentu utrudniały grę na marszu.
Rozwiązaniem tych problemów było skonstruowanie w 1835 roku przez Wilhelma Wieprechta i Johanna Gottfrieda Moritza nowego instrumentu - tuby basowej (kontrabasowej). Nowy instrument miał węższą menzurę i szerszy stroik, co ułatwiło muzykom wydobywanie dźwięków. Nadal jednak tuba miała swoje ograniczenia.
Przełomem okazało się skonstruowanie przez Carla Wilhelma Moritza w 1851 roku tuby F, która stała się pierwowzorem współczesnej tuby. Nowy instrument był lżejszy i łatwiejszy w grze od poprzedników. Od tego momentu tuba stopniowo wypierała ofiklejdy w orkiestrach i zespołach marszowych.
Rodzaje tub: kontrabasowa, CC, F
Współcześnie wyróżniamy kilka podstawowych rodzajów tub, które różnią się między sobą wielkością, skalą i rejestrem dźwięku.
Największa jest tuba kontrabasowa, nazywana też tubą basową lub tubą Es. Ma najniższy głos spośród tub i gra w kluczu basowym. Jej menzura sięga nawet od 5 do 6,5 metra.
Tubą o średniej wielkości jest tuba tenorowa (tuba C). Ma jaśniejszy, wyższy dźwięk niż tuba kontrabasowa. Jej menzura mieści się w przedziale 3,5 - 5 metrów.
Najmniejszy rozmiar ma tuba F, nazywana również tubą tenorową małą lub tubką. Jest najlżejsza, najzwrotniejsza i ma najwyższy głos ze wszystkich odmian tub. Jej menzura wynosi 2,5 - 3,5 metra.
Oprócz podstawowych rodzajów istnieją także mniej popularne odmiany tub, jak np. tuba kwartowa czy tuba kwintowa.
Zakres dźwięków
Różne rodzaje tub różnią się pod względem skali i zakresu wydawanych dźwięków. Tuba kontrabasowa sięga najniższych rejestrów, od C1 do C4. Tuba C zwykle obejmuje dźwięki od C2 do C5, a tuba F od C3 do C6.
Czytaj więcej: Najlepsze używane pianina w atrakcyjnych cenach
Budowa tuby i jej części
Tuba składa się z kilku głównych elementów decydujących o jakości i możliwościach instrumentu.
Pierwszym elementem jest wąż łączący ustnik z resztą instrumentu. To w nim rezonują drgania powietrza wprawiające w ruch słupek powietrza w instrumencie.
Kolejnym kluczowym elementem budowy tuby jest puzon, czyli rura rozszerzająca się ku dołowi, będąca rezonatorem decydującym o barwie dźwięku.
Ważną rolę odgrywają też zsuwki, czyli przesuwane mechanizmy zmieniające długość słupka powietrza, a co za tym idzie - wysokość dźwięku.
Ostatnim głównym elementem tuby jest ustnik, w który grający dmucha, wprawiając instrument w drgania.
Dodatkowo w budowie tuby wyróżnić można wentyle, stroik, pasek, a także ozdobne elementy jak grawerunki czy połysk.
| Wąż | Łączy ustnik z resztą instrumentu |
| Puzon | Rura będąca rezonatorem |
| Zsuwki | Mechanizmy zmieniające wysokość dźwięku |
| Ustnik | Część, w którą grający dmucha |
Dźwięki wydawane przez tubę
Tuba należy do grupy instrumentów o najniższym brzmieniu. Potrafi wydobywać bardzo niskie, mocne i donośne dźwięki o charakterystycznej, ciemnej barwie.
Zakres dźwięków jest zależny od typu tuby - im większy instrument, tym niższe i ciemniejsze dźwięki. Najniższe rejestry osiąga tuba kontrabasowa.
Dźwięki tuby są pełne, mocne i dobrze niosące się. Stąd instrument ten świetnie nadaje się do gry na wolnym powietrzu i odgrywania partii basowych.
Oprócz naturalnych dźwięków, tuba pozwala także na stosowanie technik rozszerzających jej możliwości, jak np. Multiphonics czy Flatterzunge.
Tuba w orkiestrze i zespołach muzycznych
Tuba pełni istotną rolę w wielu zespołach instrumentalnych - przede wszystkim w orkiestrach symfonicznych i dętych, ale także w jazzowych i rozrywkowych.
W orkiestrze symfonicznej zwykle gra jeden tubista na tubie kontrabasowej, który realizuje partie basowe. Tuba nadaje brzmieniu ciężar, moc i głębię.
W orkiestrach dętych spotyka się różne typy tub w zależności od wielkości zespołu i repertuaru. Najczęściej stosowane są tuba Es, tuba C i tuba F. Realizują linię basową oraz akordy.
Tuby są także obecne w zespołach jazzowych (często tuba F), rockowych, popowych czy folkowych. Wnoszą do brzmienia charakterystyczny koloryt.
Gra na tubie - technika i trudności
Choć tuba może wydawać się łatwa do opanowania, to tak naprawdę gra na tubie wymaga dobrej techniki i opanowania kilku istotnych elementów.
Przede wszystkim ważne jest odpowiednie operowanie oddechem - stosowanie techniki oddechu przeponowego i umiejętne dozowanie strumienia powietrza.
Kluczowa jest też precyzja w posługiwaniu się zsuwkami oraz synchronizacja oddechu i pracy palców. Nieodpowiednie ustawienie zsuwek może zmienić wysokość dźwięku.
Ponadto tuba wymaga dobrego wyczucia barwy i intonacji. Grający musi też radzić sobie z dość dużym natężeniem i ciężarem instrumentu.
Opanowanie gry na tubie i wydobywanie z niej pełni możliwości wymaga więc wprawy i lat ćwiczeń. Jednak satysfakcja z grania rekompensuje trud.
Podsumowanie
Tuba to jeden z największych i najpotężniej brzmiących instrumentów dętych, o charakterystycznej ciemnej barwie. Jej historia sięga XIX wieku, kiedy zaczęła stopniowo wypierać większe gabarytowo ofiklejdy. Dziś wyróżniamy kilka rodzajów tub - od potężnej kontrabasowej po niewielką tubę F.
Każda odmiana tuby różni się budową, wielkością i zakresem dźwięków. Wszystkie łączy jednak mocne, głębokie i dobrze niosące się brzmienie. Dzięki temu tuba doskonale sprawdza się w orkiestrach i zespołach, zwłaszcza dętych, wypełniając partię basową.
Choć gra na tubie może wydawać się prosta, to w rzeczywistości wymaga bardzo dobrej techniki oddechu, precyzji palcowania i wyczucia barwy. Latami trzeba ćwiczyć, by opanować ten instrument. Jednak satysfakcja z grania rekompensuje trud nauki.
Podsumowując, tuba to niezwykły, pełen specyfiki instrument o bogatej historii i dużym znaczeniu w muzyce. Z powodzeniem używany od blisko 200 lat, na stałe wpisał się w tradycję orkiestr dętych.
