Muzyka odgrywała ważną rolę w kulturze średniowiecza. Choć dostępne wówczas instrumenty mogą wydawać się dość prymitywne z dzisiejszej perspektywy, to jednak ich brzmienie i możliwości pozwalały na tworzenie ciekawych kompozycji. Jakie więc instrumenty średniowieczne były najbardziej popularne i rozpowszechnione w tamtych czasach?
Jakie instrumenty były popularne w średniowieczu?
W średniowieczu instrumenty muzyczne można podzielić na kilka głównych kategorii:
- Instrumenty strunowe - do najpopularniejszych należały lutnia, harfa, lira korbowa.
- Instrumenty klawiszowe - głównie różne odmiany organów.
- Instrumenty dęte - flet, dudy, róg.
- Instrumenty perkusyjne - bęben, trójkąt, kołatka.
Najczęściej spotykanymi i najbardziej uniwersalnymi były instrumenty strunowe. Lutnia czy harfa mogły występować zarówno solo, jak i w zespołach. Były też dostępne dla bardziej zamożnych mieszkańców miast. Instrumenty dęte, jak flet czy dudy, miały bardziej ludowy charakter i używano ich raczej na wsi podczas uroczystości i zabaw.
Które instrumenty smyczkowe używano w średniowieczu?
Jeśli chodzi o instrumenty smyczkowe, to najpopularniejsze w średniowieczu były:
- Lira korbowa - prosty instrument strunowy, na którym grano pociągając korbkę.
- Fidel - średniowieczny instrument przypominający małą lutnię lub skrzypce.
- Rebec - niewielki trzystrunowy instrument, który trzymano pod brodą.
- Viella - instrument podobny do dzisiejszego wiolonczelu.
Choć brzmienie tych instrumentów było dość skromne, to ich prostota konstrukcji i niewielkie rozmiary sprawiały, że były dość powszechne. Smyczek pojawił się dopiero w późnym średniowieczu, co pozwoliło uzyskać pełniejsze brzmienie podobne do współczesnych instrumentów smyczkowych.
Jakie były najpopularniejsze instrumenty perkusyjne w średniowieczu?
Jeśli chodzi o instrumenty perkusyjne w średniowieczu, to należały do nich przede wszystkim:
- Bęben - najpopularniejszy instrument, wykorzystywany zarówno w muzyce militarnej, jak i na dworach oraz przy muzyce ludowej.
- Kołatka - prosty instrument uderzany pałeczkami, często stosowany przez żonglerów i błaznów.
- Trójkąt - instrument o trójkątnym kształcie, brzmiący metalicznie.
- Dzwonki - małe dzwonki chwytane w dłoń i potrząsane w rytm muzyki.
Dźwięk bębnów i kołatek nadawał rytm tańcom i marszom. Dzwonki i trójkąty urozmaicały brzmienie, choć pełniły raczej funkcję rytmiczną niż melodyjną. Prosta konstrukcja pozwalała na stosowanie tych instrumentów zarówno na dworach królewskich, jak i podczas ludowych uroczystości.
Instrumenty dęte - rozwój i zastosowanie w muzyce średniowiecznej
Jeśli chodzi o instrumenty dęte, to w średniowieczu najpopularniejsze były:
- Flet - najczęściej spotykany instrument dęty drewniany.
- Dudy - ludowy instrument z worem powietrznym.
- Róg - z wygiętego rogu zwierzęcego lub ze srebra i mosiądzu.
- Fletnia Pana - większy odmiana fletu o metalicznym brzmieniu.
Flet i dudy były często wykorzystywane do muzyki tanecznej i ludowej. Natomiast róg pełnił raczej funkcję sygnałową na polowaniach czy w bitwach. W późnym średniowieczu zaczęły pojawiać się już bardziej złożone instrumenty dęte takie jak fletnia Pana czy krumhorn. Rozwój instrumentów dętych drewnianych i metalowych umożliwił szersze zastosowanie ich w muzyce świeckiej i kościelnej.
Harfa i lutnia - wszechstronne instrumenty strunowe epoki
Harfa i lutnia to dwa królewskie instrumenty strunowe, które były niezwykle popularne w całym średniowieczu. Oba łączyła stosunkowo prosta konstrukcja oraz bogate możliwości wykonawcze.
Harfa posiadała od kilkunastu do kilkudziesięciu strun i grano na niej uderzając w struny palcami. Jej donośny dźwięk sprawiał, że często towarzyszyła śpiewom i recytacjom. Lutnia z kolei miała pulpit podobny do gitary i od 4 do 8 strun, na których grali specjalni wirtuozi zwani lutnistami.
Harfa i lutnia były instrumentami bardzo wszechstronnymi. Można było na nich zarówno improwizować, jak i wykonywać skomponowane wcześniej utwory. Królowie i możnowładcy chętnie zatrudniali na swoich dworach utalentowanych harfistów i lutnistów.
Mniej znane instrumenty średniowieczne warte poznania
Oprócz popularnych i szeroko dostępnych instrumentów, w średniowieczu istniało też wiele mniej znanych i bardziej niszowych instrumentów muzycznych. Warto poznać choćby niektóre z nich:
- Lira da braccio - rodzaj liry trzymanej na ramieniu.
- Fidel płacząca - instrument ze szkieletem pudła rezonansowego.
- Rankiet - niewielki instrument dęty z podwójnym stroikiem.
- Gęśle - instrument strunowy podobny do cyry.
- Dulcjan - drewniany instrument dęty z podwójnym stroikiem.
Te mniej popularne instrumenty często występowały jako ciekawostki na dworach możnowładców lub wędrownych artystów. Dawały barwniejszą paletę brzmieniową, choć nie zyskały aż tak szerokiego zastosowania jak lutnia czy harfa.
Instrumenty ludowe i ich rola w kulturze średniowiecza
Oprócz instrumentów popularnych na dworach królewskich, istotną rolę w kulturze średniowiecza pełniły także instrumenty ludowe. Były one znacznie prostsze i łatwiejsze w wykonaniu, przez co dostępne dla szerszych warstw społecznych.
Do instrumentów ludowych należały m.in. drewniane dudy, fujarki, okaryny, bębenki czy drewniane kołatki. Wykonywano je samodzielnie z dostępnych materiałów, takich jak drewno czy skóra zwierzęca. Towarzyszyły one zabawom, tańcom i świętom ludowym.
Choć ich brzmienie było dość pierwotne, odgrywały one istotną rolę w rozwoju kultury muzycznej. Poza rozrywką miały też często charakter obrzędowy i magiczny, służąc do przyzywania dobrych urodzajów czy odpędzania złych mocy.
Ewolucja instrumentów muzycznych od średniowiecza do renesansu
Choć w średniowieczu instrumenty muzyczne były stosunkowo proste, to jednak w tym okresie nastąpił znaczący postęp i udoskonalenia w ich budowie i możliwościach. Przygotowało to grunt pod prawdziwą rewolucję w epoce renesansu.
W późnym średniowieczu i na początku renesansu instrumenty strunowe i smyczkowe zyskały większą ilość strun i możliwości chromatyczne. Pojawiły się także klawiatury, co umożliwiło łatwiejszą zmianę wysokości dźwięku. Nowe techniki budowy instrumentów dętych pozwoliły uzyskać szerszą skalę i lepszą intonację.
Dzięki tym zmianom instrumenty nabrały większej wszechstronności i możliwości wykonawczych. Stały się pełnoprawnymi solistycznymi instrumentami, na których można było wykonywać coraz bardziej złożone utwory. Był to ważny krok w stronę w pełni rozwiniętej sztuki instrumentalnej epoki renesansu.
Podsumowanie
Instrumenty muzyczne średniowiecza były stosunkowo proste w budowie i brzmieniu. Jednak ich różnorodność i bogactwo pozwoliły na rozwój wielu gatunków i form muzycznych tamtego okresu. Zarówno na dworach królewskich, jak i w kulturze ludowej odgrywały one kluczową rolę. Ich ewolucja i udoskonalanie konstrukcji na przestrzeni średniowiecza przygotowały grunt pod prawdziwy rozkwit sztuki instrumentalnej w epoce renesansu.