Fortepian to instrument muzyczny z grupy instrumentów klawiszowych, który od wielu wieków cieszy się niesłabnącą popularnością. Jego niezwykły dźwięk, bogactwo brzmienia i wszechstronność sprawiają, że fortepian odgrywa istotną rolę zarówno w muzyce solowej, kameralnej, jak i orkiestrowej. Jak zbudowany jest ten niezwykły instrument i skąd wzięła się jego nazwa?
Czym jest fortepian i skąd się wziął?
Fortepian to instrument strunowy, w którym dźwięk wydobywany jest poprzez uderzanie młoteczków w struny. Nazwa "fortepian" wywodzi się od włoskich słów "forte" (głośno) i "piano" (cicho) i oznacza możliwość grania głośno lub cicho, w zależności od siły uderzenia w klawisze.
Historia fortepianu sięga początku XVIII wieku, kiedy to włoski muzyk i wynalazca Bartolomeo Cristofori skonstruował instrument nazwany "gravicembalo col piano e forte". Była to pierwsza udana próba stworzenia instrumentu klawiszowego, w którym dźwięk powstawał poprzez uderzenie młoteczków w struny. Wcześniejsze instrumenty klawiszowe, takie jak klawikord czy klawesyn, nie pozwalały na zróżnicowanie dynamiki dźwięku.
Jak wygląda budowa fortepianu?
Podstawowymi elementami budowy współczesnego fortepianu są:
Ile strun ma fortepian i jak są rozmieszczone?
Standardowy fortepian koncertowy posiada 52-88 strun, zależnie od zakresu instrumentu. Struny ułożone są równolegle do siebie i rozpięte na stalowej ramie. Rozmieszczone są parami w kolejności od najniższych dźwięków (po lewej) do najwyższych (po prawej). Każda para strun odpowiada za dźwięk jednego klawisza - po naciśnięciu klawisza, młoteczki uderzają jednocześnie w obie struny w parze, wzmacniając brzmienie.
Jak działa mechanika i młoteczki w fortepianie?
Sercem fortepianu jest precyzyjny, skomplikowany mechanizm, który po naciśnięciu klawisza powoduje uderzenie młoteczków w struny. Młoteczki (ich liczba odpowiada liczbie strun) osadzone są na drewnianych klapach. Napędzane są za pomocą dźwigni i drążków połączonych z klawiaturą. Siła uderzenia młoteczka zależy od siły, z jaką grający naciska klawisz. Im mocniej klawisz zostanie wciśnięty, tym młoteczek uderzy mocniej o struny, wywołując głośniejszy dźwięk.
Jaki jest dźwięk fortepianu i co go determinuje?
Fortepian cechuje bogactwo i zróżnicowanie barwy dźwięku. Brzmienie zależy od wielu czynników, m.in. od:
Jakie drewno używa się do budowy fortepianu?
Do produkcji fortepianów używa się wysokiej jakości drewno, zazwyczaj świerkowe. Deski rezonansowe wykonywane są najczęściej ze świerku czerwonego, ze względu na jego wytrzymałość i zdolność do drgań. Do budowy ramy i pudła rezonansowego stosuje się też klon, buk lub mahoniowiec.
Jakie inne elementy wchodzą w skład fortepianu?
Oprócz drewna, stali i żeliwa, do produkcji fortepianu używa się także:
Jak zmieniała się konstrukcja fortepianu na przestrzeni wieków?
Od czasu wynalezienia fortepianu przez Bartolomeo Cristoforiego na początku XVIII wieku, jego konstrukcja znacząco ewoluowała. Początkowe instrumenty miały mniejszą i lżejszą budowę oraz węższy zakres dźwięków. W XIX wieku powiększono rozmiary i wytrzymałość fortepianów, zwiększono ilość strun, ulepszono mechanizm i wprowadzono trzeci pedał. W XX wieku pojawiły się nowe materiały i technologie, dzięki którym fortepian osiągnął obecną, nowoczesną formę.
Podsumowanie
Fortepian to niezwykły instrument o bogatej historii, który na stałe wpisał się w dzieje muzyki. Jego charakterystyczne, zróżnicowane brzmienie, ogromne możliwości wyrazowe i techniczna doskonałość sprawiają, że pozostaje nieodłączną częścią solowych występów, kameralistyki i muzyki symfonicznej. Choć z pozoru prosta zasada działania - uderzenie młoteczków w struny - kryje w sobie złożony, precyzyjny mechanizm. Najwyższej klasy materiały i wirtuozerskie umiejętności pozwalają wydobyć z fortepianu pełnię barw, nastrojów i ekspresji muzycznej.
