Rondo jest jedną z najstarszych i najpopularniejszych form muzycznych. Pojawia się już w średniowieczu i rozwija w okresie baroku, stając się ulubioną formą kompozytorów klasycznych. Jego charakterystyczna budowa, w której powtarza się główny temat, nadaje utworom w formie ronda lekkości i wdzięku. Zarazem rondo pozwala kompozytorom na popis inwencji w partiach epizodycznych i kontrastowych. Przyjrzyjmy się bliżej tej niezwykle popularnej formie muzycznej.
Czym jest rondo w muzyce?
Rondo (rondo) to forma muzyczna, w której powtarza się kilka razy główny temat przeplatający się z tematami pobocznymi. Rondo charakteryzuje się następującą budową: powracający refren (A) przeplata się z epizodami lub coupletami (B, C itd.). Najprostsze ronda trzyczęściowe mają więc schemat: A-B-A. W rondach czteroczęściowych pojawia się trzeci epizod: A-B-A-C-A. Bywają jednak o wiele dłuższe i bardziej rozbudowane ronda.
Zasadniczą cechą tej formy jest powracający wielokrotnie główny temat - refren. Daje on rondom charakterystyczną cykliczność i zamkniętą strukturę. Refren ronda zwykle jest melodią łatwą do zapamiętania, wdzięczną i przyjemną dla ucha. Stanowi centrum całego utworu.
Jakie są cechy charakterystyczne ronda?
Do typowych cech ronda należą:
- Powtarzający się kilkakrotnie (zwykle 3 lub 5 razy) refren - główny temat (A)
- Występowanie między powtórzeniami refrenu epizodów/coupletów kontrastujących z refrenem (B, C itd.)
- Zamknięta budowa - powrót do tematu głównego na końcu
- Prosta, łatwa do zapamiętania melodia w refrenie
- Zróżnicowany charakter epizodów
- Częste wykorzystanie techniki kontrastu pomiędzy refrenem a epizodami
- Stały metrum i tonacja
Dzięki tym cechom rondo sprawia wrażenie "okrągłej" formy, w której wszystko do siebie pasuje, a słuchacz oczekuje powrotów głównego tematu.
Jaka jest historia i pochodzenie ronda?
Rondo wywodzi się z tańców ludowych i pieśni, w których powtarzał się refren. Już w średniowieczu pojawiają się pierwsze ronda, np. w twórczości Adama de la Halle. Jednak dopiero w epoce baroku rondo zyskuje status samodzielnej formy instrumentalnej.
Rozkwit ronda przypada na okres klasycyzmu. Stało się ono ulubioną formą Haydna, Mozarta i Beethovena w komponowaniu finałów koncertów i sonat. Kompozytorzy wykorzystywali kontrasty między refrenem a epizodami do tworzenia napięć i zaskoczeń. Ronda klasyczne cechują się lekkością i wdziękiem.
W romantyzmie popularność ronda nieco zmalała, ale wciąż było stosowane, np. przez Chopina. Ronda pisali też kompozytorzy XX w., m.in. Ravel, Szostakowicz czy Britten, dokonując różnych modyfikacji tej formy.
Jakie są główne rodzaje ronda w muzyce?
Wyróżnia się kilka głównych odmian ronda:
- Rondo proste - najbardziej klasyczna odmiana, trzyczęściowa (A-B-A) lub pięcioczęściowa (A-B-A-C-A)
- Rondo sonatowe - refren przyjmuje formę sonatową
- Rondo wariacyjne - refren ulega przekształceniom
- Rondo epizodyczne - składa się niemal wyłącznie z epizodów
W zależności od liczby powtórzeń głównego tematu, wyróżnia się też ronda dwuczęściowe, trzyczęściowe, pięcioczęściowe itd. Ronda mogą przybierać bardzo rozbudowane formy z wieloma epizodami.
Jak budowane jest rondo w utworze muzycznym?
Budowa klasycznego ronda jest następująca:
- Prezentacja radosnej, łatwej do zapamiętania melodii refrenu (A)
- Pierwszy epizod w kontrastującym nastroju i tonacji (B)
- Powrót refrenu (A)
- Drugi epizod, najczęściej w jeszcze innym charakterze (C)
- Ostatnie przypomnienie refrenu (A) - zamknięcie formy
Dłuższe ronda mogą zawierać więcej epizodów i powtórzeń refrenu. Czasem wprowadza się też ogniwo łączące, ułatwiające przejście między epizodem a refrenem.
Jakie instrumenty wykorzystuje się w rondzie?
Rondo pojawia się zarówno w muzyce instrumentalnej, jak i wokalnej. Najczęściej spotykane jest w:
- Finałach koncertów i sonat - na fortepian solo lub z towarzyszeniem orkiestry
- Utworach orkiestrowych
- Ariach wokalnych i operowych
W zależności od obsady może więc wykorzystywać szeroką gamę instrumentów - fortepian, instrumenty smyczkowe, dęte, perkusyjne. Często pojawia się też w utworach kameralnych na małe zespoły.
Którzy kompozytorzy stosowali formę ronda?
Rondo było ulubioną formą wielu kompozytorów, m.in.:
- Joseph Haydn - finały sonat i koncertów fortepianowych
- Wolfgang Amadeusz Mozart - Rondo "Alla turca" z Sonaty A-dur
- Ludwig van Beethoven - Rondo "Wut über den verlorenen Groschen" z Sonaty op. 129
- Fryderyk Chopin - Rondo à la mazur op. 5
- César Franck - Rondo, finał Symfonii d-moll
Formy ronda używali też m.in. Liszt, Rachmaninow, Ravel, Debussy i wielu innych kompozytorów różnych epok.
Gdzie jeszcze spotkać można rondo poza muzyką?
Choć rondo kojarzy się przede wszystkim z muzyką, spotkać je można także w innych dziedzinach sztuki:
- w literaturze - powtarzający się refren w wierszach i poematach
- w architekturze - budowle o kształcie koła z elementem centralnym
- w sztukach plastycznych - obrazy i rzeźby nawiązujące do koła i powtarzających się elementów
Rondo może być więc inspiracją nie tylko dla kompozytorów, ale i artystów innych dziedzin. Jego "kołowa" budowa, powracający motyw i dynamika stanowią niezwykle wdzięczny materiał dla twórców.
Podsumowanie
Rondo to jedna z najbardziej rozpoznawalnych i lubianych form muzycznych. Jego charakterystyczna budowa oparta na powtarzającym się refrenie oraz kontrastujących z nim epizodach tworzy wyjątkową dramaturgię i dynamikę utworu. Chociaż rondo sięga średniowiecza, swój złoty okres przeżyło w epoce klasycyzmu. Do dziś pozostaje inspiracją dla kompozytorów i słuchaczy, którzy z niecierpliwością wyczekują powrotów głównego tematu.
