Barok w muzyce to jeden z najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych okresów w historii muzyki. Epoka baroku trwała od początku XVII do połowy XVIII wieku i wywarła ogromny wpływ na późniejszą twórczość kompozytorów. W artykule przybliżymy najważniejsze cechy stylu barokowego oraz sylwetki kompozytorów, którzy tworzyli w tym okresie. Poznasz charakterystyczne dla baroku formy muzyczne, instrumenty oraz gatunki. Dowiesz się, jak narodziła się opera, a także w jaki sposób muzyka baroku wpłynęła na późniejsze epoki w dziejach muzyki.
Kluczowe wnioski:- Muzyka baroku cechuje się bogactwem ozdobników, dominacją linii melodycznej i basso continuo.
- Do najwybitniejszych kompozytorów tego okresu należeli m.in. Bach, Händel, Vivaldi i Monteverdi.
- W epoce baroku narodziły się nowe formy, jak opera, concerto, sonata i suita.
- Rozwinięto wówczas muzykę instrumentalną z udziałem skrzypiec, klawesynu, lutni.
- Wpływ baroku był odczuwalny jeszcze w klasycyzmie i romantyzmie.
Charakterystyczne cechy muzyki baroku
Okres baroku przyniósł wielkie zmiany w muzyce i ukształtował styl barokowy, który stał się dominujący w XVII i XVIII wieku. Jedną z najważniejszych cech muzyki tego czasu jest jej bogata ornamentacja. Kompozytorzy chętnie wypełniali melodię ozdobnikami - przednutkami, mordentami, trylami. Dekoracyjność i wykwintność były nieodłącznymi elementami baroku. Ornamentyka nie pełniła już funkcji tylko dekoracyjnej, ale wzbogacała linię melodyczną. Pojawiło się pojęcie basso continuo - utrzymywanej ciągle linii basowej, która była fundamentem kompozycji i wokół której budowano harmonię.
Kolejną cechą była dominacja jednogłosowej, przewodniej linii melodycznej. W okresie polifonii renesansowej nie wyróżniano żadnego głosu, natomiast w baroku melodyka pełniła rolę nadrzędną. Towarzyszyły jej inne głosy i akordy, ale to ona nadawała charakter utworowi. Melodia była płynna, kantylenowa, szeroko zakrojona, co umożliwiało wplatanie ozdobników.
Muzyka baroku była skontrastowana. Kompozytorzy często stosowali zestawianie przeciwieństw - mocnych i słabych dźwięków, głośnych i cichych fragmentów. Stąd częste określanie jej mianem stylu dramatycznego. Niespotykane wcześniej nagłe zmiany w dynamice, artykulacji, fakturze stały się typowe dla epoki.
Inne wyróżniki baroku
Kolejnymi elementami charakterystycznymi dla muzyki barokowej są m.in. stosowanie figur retorycznych, np. pauzy, powtórzenia, które podkreślały wymowę tekstu; usystematyzowanie i rozwój dur-moll oraz pojawienie się nowych form muzycznych, takich jak opera, concerto grosso, sonata, suita, które omówimy dokładniej w dalszej części.
Nie bez znaczenia była też doskonałość warsztatu kompozytorów, którzy tworzyli bogate pod względem faktury i harmonii dzieła. W Muzyce baroku przeplatały się wpływy włoskie, francuskie i niemieckie, co wpłynęło na jej różnorodność stylistyczną.
Najwybitniejsi kompozytorzy epoki baroku
Największy rozkwit muzyka barokowa przeżyła w XVII i na początku XVIII wieku. Był to złoty okres takich kompozytorów, jak Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Händel, Antonio Vivaldi czy Claudio Monteverdi. Ich twórczość do dziś jest symbolem stylu barokowego i wpłynęła na późniejsze pokolenia artystów.
Jan Sebastian Bach uważany jest za jednego z najwybitniejszych kompozytorów w historii muzyki. Tworzył głównie utwory religijne, ale i świeckie - kantaty, pasje, msze, koncerty, suity. Posługiwał się skomplikowaną polifonią, dbał o logiczną strukturę dzieła. Jego muzyka odznacza się głębią ekspresji.
Georg Friedrich Händel był kompozytorem niemieckim, który większość życia spędził w Anglii. Pisał głównie opery i oratoria. Jego arcydziełem jest „Mesjasz”. Muzyka Händla ma charakter uroczysty, patetyczny, operowa.
Inni wybitni przedstawiciele
Antonio Vivaldi znany jest przede wszystkim jako twórca ponad 500 koncertów instrumentalnych. Jego muzyka ma charakter wirtuozowski. Claudio Monteverdi uważany jest za prekursora opery. Stworzył nowy styl concertato – kontrastowy i dynamiczny.
Do innych wybitnych twórców baroku należą m.in. Domenico Scarlatti, Henry Purcell, Jean-Philippe Rameau czy Arcangelo Corelli. Każdy z nich wniósł do muzyki tamtych czasów swój niepowtarzalny styl i charakter.
Czytaj więcej: Interwały muzyczne - co to jest? Przykłady i zastosowanie w muzyce
Rozkwit muzyki instrumentalnej w baroku
Okres baroku to czas niebywałego rozwoju muzyki instrumentalnej. Powstało wówczas wiele nowych gatunków przeznaczonych na różne składy instrumentów. Rozwinięto technikę gry na instrumentach strunowych – skrzypcach, lutni, wiolonczeli. Barokowa muzyka instrumentalna stawała się coraz bardziej wirtuozowska, wymagająca od wykonawców dużych umiejętności.
Najpopularniejszymi instrumentami basowymi były teorb, wiolonczela, fagot. Partie solowe powierzano przede wszystkim skrzypcom i obojom. Duże znaczenie miały też instrumenty klawiszowe - klawesyn i organy. W drugiej połowie XVII w. skonstruowano klawikord i fortepian, które z czasem wyparły klawesyn.
Popularność orkiestr i zespołów kameralnych
Rozwijały się zespoły kameralne – tria, kwartety, kwintety oraz orkiestry. Najczęściej spotykano orkiestry strunowe z basso continuo lub niewielkie zespoły z udziałem instrumentów dętych drewnianych i blaszanych. W drugiej połowie XVII wieku coraz większą rolę zaczęły odgrywać orkiestry dworskie.
Największą popularnością cieszyły się skrzypce - solowe, w duecie lub jako koncertujący instrument z towarzyszeniem orkiestry. Wybitnymi skrzypkami i kompozytorami koncertów byli Corelli, Vivaldi, Bach.
Barokowe formy muzyczne - concerto, sonata, suita
W epoce baroku wykształciło się wiele nowych form muzycznych, które na stałe weszły do kanonu muzyki klasycznej. Jedną z najważniejszych było concerto grosso - utwór na zespół solistów i orkiestrę. Cechowały ją przeciwstawienia grupy koncertującej i orkiestry (tutti). Innym typem koncertu był koncert solowy z wirtuozowską partią jednego instrumentu.
Sonata na instrument solo lub z towarzyszeniem basso continuo była najpopularniejszą formą kameralną. Jej odmianą była sonata trio na dwa głosy solowe i basso. Częstą formą była też suita - cykl tańców o kontrastujących charakterach.
Barokowe formy muzyczne stały się podwalinami gatunków, które rozwinięto w późniejszych epokach. Ich uniwersalna budowa pozwalała na swobodną kompozycję i improwizację w obrębie narzuconego schematu.
Barok w operze - narodziny nowego gatunku
Jednym z największych osiągnięć epoki baroku było narodzenie się opery – nowego gatunku łączącego muzykę, śpiew, grę aktorską i balet. Pierwsze opery powstały na przełomie XVI i XVII w. we Włoszech. Ich twórcami byli m.in. Monteverdi, Cavalli, Cesti. W XVIII w. opera barokowa rozwinęła się w całej Europie.
Libretta operowe czerpały tematy z mitologii, historii, opowieści heroicznych. Treść schodziła na dalszy plan, liczyła się przede wszystkim warstwa muzyczna. Opery epoki baroku były pełne ozdobników, koloratur, kontrastów. Dużą wagę przykładano do efektów scenicznych.
Opera narodziła się we Włoszech i stamtąd rozpowszechniła w całej Europie, stając się symbolem barokowego przepychu.
Najsłynniejszymi barokowymi kompozytorami operowymi obok Monteverdiego byli Händel, który tworzył w Anglii, oraz Jean-Baptiste Lully we Francji. Dzięki barokowym mistrzom opera na trwałe wpisała się do historii muzyki.
Wpływ muzyki baroku na późniejsze epoki
Choć epoka baroku dobiegła końca w połowie XVIII w., jej oddziaływanie było odczuwalne jeszcze przez kolejne stulecia. Wpływ stylu barokowego dostrzec można w twórczości kompozytorów klasycznych, m.in. Haydna czy Mozarta. Elementy barokowe pojawiają się też w muzyce romantycznej.
Formy takie jak koncert, sonata, opera na stałe weszły do kanonu muzyki poważnej i były rozwijane przez kolejne pokolenia twórców. Dzieła Bacha, Händla, Vivaldiego nadal są chętnie wykonywane i stanowią fundament w edukacji muzycznej.
Dorobek kompozytorów barokowych jest więc nadal żywy i ciągle wywiera ogromny wpływ na muzykę. Dzięki nim zrodził się nowy język dźwiękowy, który na zawsze odmienił historię muzyki.
Podsumowanie
Muzyka baroku to jeden z najbardziej charakterystycznych i wpływowych okresów w dziejach muzyki europejskiej. Trwający od początku XVII do połowy XVIII wieku barok przyniósł przełom w wielu dziedzinach. Muzyka tego czasu wyróżniała się bogatą ornamentyką, dominacją melodyki, dramatyzmem i kontrastowością.
Epoka ta oznaczała prawdziwy renesans muzyki instrumentalnej. Rozwinięto wirtuozowską grę na skrzypcach, klawesynie, wiolonczeli i wielu innych instrumentach. Powszechne stały się zespoły kameralne i orkiestry. Narodziły się nowe formy, jak suita, sonata, concerto.
Wielkim osiągnięciem baroku w muzyce było powstanie opery. Ten nowatorski gatunek łączący śpiew, grę aktorską i taniec szybko zdobył popularność w całej Europie. Do najwybitniejszych kompozytorów epoki należeli Bach, Händel, Vivaldi i Monteverdi.
Choć epoka baroku minęła, jej oddziaływanie było odczuwalne jeszcze przez wieki. Muzyka i formy stworzone w baroku stanowiły fundament dla późniejszych stylów. Bez wątpienia barok to jeden z najbardziej płodnych i przełomowych okresów w muzyce.
Tagi
Udostępnij
